آیا می دانید گل فشان چیست؟ - وبلاگ چارگون

به گزارش وبلاگ چارگون، گِل فِشان پدیده ای طبیعی است که طی آن گل و لای از زیر زمین به شکل چشمه وار به سطح زمین می رسد و شکل ماهوری به خود می گیرد. گل فشان ها ارزش زیست محیطی دارند و بعضی از آن ها به جاذبه توریستی تبدیل شده اند. این دیده ها یکی از منطقه ها دیدنی چابهاراند. در این مطلب با بعضی از گل فشان های ایران آشنا شوید.

گل فشان چیست؟

گل فشان یکی از عوارض زمین ریخت شناسی و زمین شناسی است که از یک یا چند دهانه آتشفشانی تشکیل شده و به طور مداوم گل سردی از آن به خارج پرتاب و روان شده و با انباشته شدن روی هم، کم کم مخروط های کوچک و بزرگی را تشکیل می دهد. برخی معتقدند گل فشان پدیده ای مرتبط با فعالیت های آتش فشانی است، اما اغلب دانشمندان معتقدند این پدیده خاستگاه غیر آتشفشانی دارد.

عوامل پیدایش گل فشان چیست؟

فشارهای زمین ساختی باعث پیدایش گل فشان ها شده اند. این گل فشان ها دارای روانه های گلی سرد هستند.

گل فشان ها از عوارض مرتبط به پیامدهای آتشفشان ها است که این نوع گل فشان ها دارای روانه های گلی داغ هستند.

منشأ تشکیل گل فشان ها در سواحل شمالی دریای عمان، فشار حاصل از حرکت صفحه اقیانوسی دریای عمان و در منطقه شمال ایران - گلستان نیز مربوط به زیرصفحه قاره ای ایران است.

اهمیت گل فشان ها

• وجود این پدیده ریخت شناختی در هر منطقه نشانه فعالیت زمین ساختی آن منطقه بوده است؛ بنابراین احتمال زلزله خفیف و گسل خوردگی وجود دارد و این امر باید در احداث سازه های ثابت و سکونت گاه ها در نظر گرفته شود.
• ترکیبات برخی گل فشان ها تا حدی معین کننده شرایط درونی زمین از لحاظ وجود منابع آب، نفت و سایر مشتقات هیدروکربنی است.

نمونه های گل فشان در ایران

گل فشان های ایران اکثراً در جلگه ساحلی دریای عمان در جنوب استان سیستان و بلوچستان و استان هرمزگان و نمونه هایی هم در شمال استان گلستان در شهرستان آق قلا واقع شده اند. تعدادی از آن ها فعال اند و فعالیت آن ها در فصول مختلف سال با تغییراتی همراه است، به طوری که گاهی یک گل فشان فعال، ممکن است غیر فعال شود و بالعکس.

گل فشان ها در ایران

گل فشان ها در سرتاسر جهان پراکنده هستند.بزرگ ترین کوه گل فشان جهان با ارتفاع 500 متر در منطقه بلوچستان پاکستان واقع شده است. معروف ترین گل فشان ایران در منطقهٔ تَنگ در استان سیستان و بلوچستان و در شهرستان کنارک واقع شده است و از دیدنی های برتر چابهار به شمار می رود. این گل فشان مجموعه ای از چند تپه با ارتفاع فرق دارد که هم اکنون فقط یکی از آن ها فعالیت گل فِشانی دارد. به علت نزدیکی زیاد این منطقه به اقیانوس هند و بعلاوه شکل خاص پوسته زمین در این ناحیه، پوسته اقیانوس با شیب بسیار تندی در زیر این منطقه به داخل زمین فرو می رود که باعث به وجود آمدن فشارهای زیادی به پوسته زمین می شود. فشار به وجود آمده باعث خروج آب و به همراه آن گل ولای می شود. این عامل یکی از علت های به وجود آمدن گل افشان ها و چشمه های آب معدنی فراوان در این منطقه به شمار می آید.

سرد بودن گل و عدم وجود بخار به همراه آن تأییدی بر صحت ادعای ذکر شده است؛ زیرا در مناطقی که پدیده های مشابهی به علت گرمای زمین و فعالیت های آتشفشانی رخ می دهد، خروج آب گرم به همراه بخار طبیعی تر است. یکی از نمونه های بسیار دیدنی و جالب توجه در این مورد کوه تخت سلیمان شهر تکاب در استان آذربایجان غربی است.

گل افشان دیگری با نام چشمه گل فشان پیرگل در منطقه تفتان در همین استان واقع شده است. گل افشان های حوض مانندی نیز در منطقه مینابنیز گزارش شده اند. سه گل فشان با نام های گمیشان، قارنیارق و نفتلیچه در گلستان وجود دارد که مکان های زیبایی برای طبیعت گردی است.

گل فشان نفتیجه (پدیده تکتونیکی - رسوبی)

این گل فشان در نزدیکی شهر گمیشان استان گلستان قرار گرفته است. در مقایسه با گل فشان های جنوب ایران، این گل فشان روان روی بیشتری داشته و غلظت مواد خروجی آن کمتر است. بوی نفت خام که در اطراف این گل فشان به مشام می رسد، احتمال ارتباط آن را با منابع نفت و گاز دریای خزر را در فکر ایجاد می نماید. دهانه های فرعی گاز که به شکل کراترهای آتشفشانی کوچک هستند از جنبه های زیبای این گل فشان به شمار می روند. برخی از ویژگی های دیگر این گل فشان:

• این پدیده ها از زیباترین پدیده های طبیعی به اشکال مخروط های کوچک آتشفشانی از جنس گل یا ماسه هستند که ابعاد آن ها از چند سانتیمتر تا چندین متر متغیر است.
• به نظر می آید قسمت مرکزی آن از جنس ماسه و بخش خارجی آن از جنس گل است. در این آتشفشان ها، تزریق مواد گلی و ماسه ای از زیر به داخل شکاف و به همراه آب صورت می گیرد و به مواد گلی که از شکاف خارج می شود، روانه گلی می گویند.

گل فشان قارنیارق

گل فشان قارنیارق معروف به قارنیارق در 18 کیلومتری شمال غرب شهرستان آقلا و در حاشیه شرقی روستای سقرتپه واقع شده است. علت نام گذاری آن به قارنیارق به این علت است که در گویش ترکمنی قارن به معنی شکم و یارق به معنی پاره است، این گل فشان به شکم پاره و یا جایی که شکم زمین شکافته و پاره گشته معروف است. گل فشان قار نیارق به شکل یک برجستگی حلقوی (مخروط گل فشان) به قطر بیرونی حداکثر 700 متر است و یک فروافتادگی در داخل این حلقه به عمق تقریبی 10-15 متر وجود دارد که دریاچه گل فشان را در گذشته تشکیل می داده است.

گل فشان اینچه

این گل فشان در 26 کیلومتری شمال آق قلا در مجاورت دریاچه ای به همین نام، که در برخی منابع از آن به عنوان تالاب یادشده است، واقع شده است. دریاچه اینچه در سمت راست مسیر جاده آق قلا به اینچه برون واقع شده است، بلندی میانگین آن از سطح دریا 7 متر و گستردگی در حدود 200 هکتار است. بخش شمالی دریاچه را شوره زار تشکیل می دهد و آب های ناشی از طغیان رودخانه اترک و هرز آب های موضعی، نمک ها را در خود حل نموده اند و پس از ورود به دریاچه باعث بالا رفتن شوری آن می شود. این گل فشان، به این علت در مواقع کم آبی قشر سفیدی از نمک در کناره ها و بستر آن قابل مشاهده است.

گل فشان گوبکلجه

این گل فشان در شمال تپه گوبکلجه و در حاشیه شرقی جاده صوفیکم واقع شده است که به صورت پنج چاله کوچک برون مخروط با قطر تقریبی دو متر در مجاورت هم و در یک امتداد مشاهده می شود و در چاله های یادشده آب گل آلود به صورت ممتد در حال جوشش است. گوبکلجه در گویش ترکمنی به معنی ناف کوچک است. جاده صوفیکم - اینچه برون از جاده های مرزی است و این گل فشان فاصله کمی تا مرز ترکمنستان دارد. به اعتقاد کارشناسان و اهالی بومی، گل فشان ها ازنظر خواص درمانی دارای اهمیت هستند و بسیاری از این جاذبه های طبیعی ناشناخته مانده اند.

توصیه مهم:

این پدیده زمین شناسی یکی از جاذبه های طبیعی کشور ما است. از برداشتن گِل ها یا آسیب زدن به آن ها خودداری کنید.

منبع: ویکی پدیا

گردآوری و تنظیم: تحریریه وبلاگ چارگون

لطفا در نشر دانسته های خود کوشا باشید.

برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وب سایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.